Atasözlerimiz

Köklü bir geçmişe sahip her milletin kendine has atasözleri vardır. Bizimde atasözlerimiz bir durumu anlatmak veya yermek için söylenmiş harika sözlerdir. Bazı sözlerdeki argo ve küfürlü sözleri aslını korumak maksadıyla kullanmayı uygun gördük. Bunun için affınıza sığınıyoruz.  Şimdi bu sözlerden hatırladıklarımızı konularına göre ve hangi durum için söylendiğini de belirterek vereceğiz. Sözün hemen yanındaki DİNLE yazısına tıklayarak sesli halini dinleyebilirsiniz.Türkçe harflerin Arapça harfleri karşılayamaması nedeniyle bazı işaret ve farklı harfler kullandık. Bunların okunuşu şöyledir.Q(q):Arapçadaki kalın K yani “kaf”ع = Arapçadaki “ayn”X: Arapçadaki “ح” örnek: harap=xırabSh: peltek “S” yerine 

AÇIKLIK
1- Li عeşşır hıfye yıled haşkara.
Liy عeşşır bıl sırqe, tiy yıled haşkara.
(Gizli hamile kalan, aşikar doğurur)
 

ADALET
1- Mê عazniy kelb û mê kılıb û sebniy êhed û mê beytuv hırıb
(Beni ısıran köpek muhakkak kudurmuş,
Beni çekiştirenin evi muhakkak yıkılmıştır.)
2- Nebeş ıl-kabır lıعeyruv vıd-delle fiyuv.
(Mezarı başkasına kazdı ama içine kendi düştü)
3-عız ıl-şekiy tiy عiyş lımdellel.
(Ezilmişi, çalışanı kolla ki; sevdiğin, şımarttığın yaşasın.)
 

AİLE & AKRABALIK
3- عef ımmuv û ebuvhuv عêde hâlf mart ebuvhuv.
(Anasını babasını bırakıp, üvey anasının peşinden koşmuş)
4- Kalbiy عele velediy û kalb velediy عel hacar.
(Kalbim çocuğum için çarparken, çocuğumun kalbi ise taş gibi.)
6-Il ehıl ıtkateluv vıl bê عakliyn yeqqenuv.
(Akrabaların kavgasına, düşmanlığına ancak akılsızlar inanır)
7-Desuv fı cevfuv kal ay zahriy.
(Karnına basmışlar ay sırtım demiş.)
8-Il zırra mırra lev kenıt mın kehf cara.
(Kuma acıdır, kırık testi parçasıda olsa)

AKIL
1- Il عâkıl ziynevê û hımmeluv hâziynevê.
(Akıl ziynettir, taşıyıcısı hazinedir.)
2- Rah ıl-ıkbîyr zaع ıl tedbîr.
(Büyük öldü tedbir bitti.)
3-Liy hıt ıhbeysuv fı turıt ıl mıllê, yekıluv bı mınnê.
(Ekmeğini başkasının torbasına koyan onu minnetle yer.)

AŞK
1-Il عaşık vıl meğşuk fetuv fıl sok kaluv mefiy leh alık û le mahluk.
(Aşık ve maşuk çarşıdan geçerken; kimseyi görmezler.)
2-Zarbıt ıl habiybe, hılveye keme lızbiybe.
(Sevgilinin vurması bile üzüm gibi tatlıdır.)
3-Ara ıhbebuv nısiy ıshabuv.
(Sevdiğini görünce akrabalarını unutmuş)

CİMRİLİK
1- Mel ıl-hâsis iyyroh fatis
(Cimrinin malı pisi pisine gider)
2- Icvemer mın kiys عeyruv.
(Başkasının malıyla cömertlik yapar)
3- Liy sammıd fır as rohuv irammıd.
(Cimrilik eden kendi başına kül dökmüş olur)

CÖMERTLİK
1-İyzê katelt veccıع ve izê taع عamt şebbıg.
(Döversen acıt, yedirirsen doyur)
2-Il ınsen;
Tey yırzıl meluv vele yırzıl cenuv.
Liy yırzıl meluv mo tırtızıl cenuv.
(İnsan, malını rezil etsin ki kendi rezil olmasın)
3-Niyyer meluv, niyyer meluv. Dost meluv, dost meluv.
(Malının düşmanı olanın (çömertin) düşmanı; malının dostu olanın (cimrinin) dostu olmaz.)

ÇALIŞKANLIK
1- Kelb dayır ehsen vê mın sâbıع tiy kuvn rabız.
(Dolanan, çalışan köpek uyuyan aslandan iyidir)
2- Iştıعıl fıl hara velê tıhtec lı hara ıbın hara.
(B.k oğlu b.ka muhtaç olacağına b.kta çalış.)

DEDİKODU-FİTNE
1- Il-seq darıt; levê kelb عazzâ levê hâbar cebıt.
(Aylak aylak dolanan ayağı ya köpek ısırır ya da dedi kodu getirir.)
2- Kılmıt lı tıtlaع mın şıfffıteyn ıddor (tıtliy) beledeyn.
(İki dudak arasından çıkan kelime iki şehir doldurur)
3- Beعed mê hêkeytuv ıl hıkkoyê sırtuv ğınnovyê.
(Daha hikâyemi anlatmadan, milletin dilinde türkü oldum.)

DEĞER VERME & DEĞERSİZLİK
1- Me عenduv le enhe mıl dik velê eعlê mıl cemel.
(Onun yanında deveden yüksek horozdan alçağı yok)
 (Ne mutlu utanmaza. Utanmaz için her şey normal.)
3- عenduv ıl-kıs eyş ce عêlê û eyş ce rıhs.
(Onda kadın varsa, onun için ne açlık ne tokluk önemlidir. Arsızın derdi uçkurudur.)
5- Kıl baqqê عêlê ehd haqqê.
(Her şey kıymetine göre değerlidir.)
7-Lı hatır عayn tıkram Medinê.
(Birinin hatırı için bir şehre ikramda bulun)

DENKLİK
1- Cıhrıl hırrata tıhviy lıkâd fiy vıhdê zırrâta.
(Osurukçu, yanında osurukçu barındırır.)

DÜŞMANLIK & KİN
1- Lı lıhuv عeduv meluv heduv.
(Düşmanı olanın rahatı olmaz.)
2- Lı fiyuv ahâ mo yınsehe.
(İçinde ahı olan ahını unutmaz)
3- Lı fı kalbuv kin, meluv diyn.
(Kalbinde kin olanın, dini olmaz)
4-Niyyer ıl-عatiyq moy ser sediyq.
(Eski düşman dost olmaz)

DOSTLUK
1- Dost ıl-sâdiyk yınعırıf  fı vahtı l-mıziyk.
(Sadık Dost kötü günde belli olur)

ECEL-KADER
1- Il عelemê vâht liyyıc ecelê tekıl ıhbeys ıl-raعî.
(Keçinin eceli gelince, çobanın ekmeğini yermiş)
2- عamar û عelle, râh û hele.
(İnşa etti, büyüttü sonrada öldü.)
3-İyzê  ce ıl-kadar yıعme ıl-basar.
(Kader gelince göz kör olur)

EDEP
1-Il edeb ehayrvê  mıl zêheb.
(Edep altından daha kıymetlidir.)
2-Alla iy ciyrne mın bınt bele beyt  eb, Û iycirne mın kınnê bele beyt ıhme
(Allah’ım, bizi ana-babasız kızın ve kayınbabasız gelinin şerrinden koru.)
3- Il عısa lehe sehım fıl cennê.
(Sopanın cennette yeri var)

EV-EVLİLİK
1- Lı-yıntır ıl-yârê yıbqê belê dönde.
(Yar diye tutturanın sonu oğulsuz kalır.)
2- Hıllık lısfercelê şımme, let ciyb ıl-bınt lımo tısel عêle ımme.
(Ayvayı koklamadan, kızı da anasını sormadan alma)
3- Il-dâعvê lıshneyn vıl hıkkê fı elfeyn.
(Düğün iki kişinin, derdi iki bin kişinin.)
4- Beyt ıl hêten mê fiy behs,
Beyt ıl عarus (şıbعuv raks) deعve û raks.
(Damat tarafında ses yok, gelin tarafı oyuna doymuş)
6-Beytiy ubveytetiy ımsakkar ığyuvbetiy.
(Evin evim, ayıplarımı örten evim)

FAKİRLİK
1- Id-devlê عâle devlê û ıl-fıkır عâle ıl-عımeyê
(Zenginlik zenginlik üstüne, fakirlik fakirlik üstüne.)

GURUR
1- Takbel ıl-nar û mo akbel ıl-mıعyar.
(Ateşte yanmayı kabul ederim ama alaya alınmayı kabul etmem)

GÖRMEMİŞLİK
1-Mahruvm arat عaynuv hıdrâ û ıkruvm.
(Yoksulun bağ bostan görmesi gibi saldırmak)

HAK-HAKİKAT
1- Le hebvê lıl عıtşan û le seliq lıl cev’en
(Susuza, kar; aça, buğday yaramaz)
2-Hımıl ıshneyn  mo yımşiy gayr hatvıtayn.
(İki kişinin yüklediği yük ancak iki adın gider)
3-Fiy mıllê tiy kuvluvn ay, fiy mıllê tiy kuvluvn fiyay.
(Kimileri ah, kimileri oh diyecek)
4- Kıl vêhıd fı kabır rohuv yıddelle.
(Herkes kendi mezarında yatar)
16- Fı sebebıl yêbıs yıhtırık ıl tariy.
(Kuru ile birlikte yaşta yanar.)

HIRSIZLIK
1- Il hıramiy nat mısık sahıb ıl-beyt.
(Yavuz hırsız ev sahibini bastırmış)

HUY
2- Il-roh ıtrot vıl tâbiyعa mot roh.
(Can çıkar huy çıkmaz)
3- Il-may iyruvb vıl kahbê mottuvb.
(Su bile maya tutar ama kahpe uslanmaz.)
4- Hattuv ıl kahpê fıl carra عellet  tiza lı barra.
(Kahpeyi küpeye koymuşlar o, k…nı dışa çıkarmış)
5-Dus عele zenebuv û ıra عecebuv.
(Kuyruğuna bas onun ne mal olduğunu gör)
8-Ğelemıt ıl cırbê mın rasıl ayn tışrab.
(Uyuz keçi suyunu sadece pınarın başından içer)
KADIN
1- Veddevhu ti yışnıquhu, Qalıt: cibılliy qıhıl û hınnê.
(Adamı idama götürürlerken, hanımı: Bana ayna ve sürme getir der)
3-Bınt ıl shekiylê keme hacar ıl shakiylêye ahed moytek iy şeklıkê,
Û bınt ılhafife keme hacar ılı l hefifeyê eyne liyyıc iy ceklıbe.
(Ağır başlı kız; ağır taş gibidir kimse onu kımıldatamaz. Oynak kız; hafif taş gibidir gelen geçen evirir çevirir.)

KANAAT
1- Cuvعen bı عılkê û hêfiy bı hınnê ûv şeşuv ım kattaع iyriydılluv verd.
(Aç, sakızlı; yalın ayak, kınalı; sarığı paralanmış, gül istiyor)
2- Mın rayu û tedbiruv xıntıtuv ekelıt ışعiruv.
(Tedbir ve hesabı sayesinde arpası buğdayını yedi)
3- Iqziy bı zıbıl darık velê tıhtec lı carık.
(Komşuna muhtaç olacağına çöpünle idare et)

MENFAAT
1- Il menfêعe liy hıttâ fı mıhhû ızzagguruv, Liy hıttâ têht sequv tıd kabbıruv.
(Menfaati, kafasına koyan küçülür; ayağının altına alanı büyütür.

NASİHAT
1-Kavlıtiy lı kınnıtiy û temsiعi lı ciyranıtiy.
(Gelinin sana söylüyorum komşum sen anla)
3-Il ınsen  leykun keme ıl keddum, teykun keme ıl mınşar.
(İnsan keser gibi hep kendine yontmasın, testere gibi olsun)

NİYET
1- Il Rab fı niyê, vıl عebd fı niyê, niyyıt ıl Rab tığlıb kıl niyê.
(Rabbın bir hesabı, kulun bir hesabı var. Ama Rab’bın hesabı her hesaptan üstündür.)

SIR
1- Tamora mo tıbqe matmora.
(Hiçbir hazine gizli kalmaz)
2-Tey yıtlağ  pırsık velê yıtlağ siytık.
(Adın çıkacağına canın çıksın)

SOY
1- Liy hâllıf mê met.
(Doğuran ölmez. Yani soyunu sürdürür)
2- Tımê irabbiy bedenê tıfde bedenê.
(Bir can büyütünceye kadar bir can ölür.)
5-Lı  meluv veled tiy yıtlaع mıl beled.
(Çocuğu olmayan, şehri terk edecek)
9-Diyk ıl fasih fıl bayza iy seh.
(İyi horoz daha yumurtadayken öter. Soylu olan kendini bebekken bile belli eder.)

SÖZÜNDE DURMA
1-Lı moy cerriy kılemuv, teytkuvn marhamıt maratuv fı rasuv.
(Sözünde durmayanın, başına hanımının örtüsünü koyalım)

TECRÜBE
3- Lım cerreb hekim vê.
(Yaşamış olan hekimdir/bilendir)

TEDBİR-ÖNLEM
1- Sın fesık velê ıtveccıع rasık
(Baltanı iyi bile ki başın ağrımasın)
3- Liy rabbiy cemel tiy عelliy beb daruv.
(Deve besleyen avlunun duvarını yükseltmelidir)

TEMBELLİK
1- Eklu عel sıltan û ızratuv عel hiytan.
(Yemeği sultandan, osurukları duvarda. Ekmek elden su gölden)
2-Itعeb ye çerok kıl ye çezme.
(Çarık çalışıp kazansın, çizme yesin keyfini sürsün)
4-Hıddem bı hıddem û ceryê bı ğulem.
(Uşağa uşak, hizmetliye hizmetli gerek)
5-Şığıl û عemel le valla, عaşk û ımhebbê  ê valla.
(İş güce hayır vallahi, aşk meşke evet vallahi)

TOPLUM
1- Let kuvn fırras veletkuvn helf.
(Ne başı çek, ne sonda kal.)
2- İysêr şeyh hediy, moytêq yıhdiy ıl-mıllê,
 İysêr kiysê û yıhrıta moytêq yıhrıt şhım ıl-mıllê
(Hidayet rehberi olsan da insanları hidayete erdiremezsin, insanların ağzını kapatamazsın.)
3- Ihkiy lımın tıhkiy û kul lımın ıt kuvl.
(Kime söylüyorsun, kime anlatıyorsun? Yani söz dinlemez, arsız.)
6- Il berd derd vıl defe عefe.
(Soğuk dert, sıcak ise afiyettir)

TUTUMLULUK
1-Sammıd kırşık ıl-abyaz, lı yevm ıl-ısvıd, akshar ıyyêmık suvd.
(Ak akçe kara gün içindir)
2- Il-kırş yısvê elf, vıl elf  yısvê kırş.
(Bazen; bir kuruş bin lira eder, bin lira bir kuruş etmez.)

VEFA-VEFASIZLIK
1- Il-kals meluv refiq, vıl vakığ meluv sediq.
(Zayıfın yoldaşı, düşkünün dostu olmaz.)
2- Qal: Hâleftuv biykiy ızyara mê zarraytiniy
Qalıt: Kale’tuv bızrık û melık heyê.

YALAKALIK
1- Il-kelbuvniyyê fı beb sahıbayê.
(Yalakanın sonu, yalakalık yaptığı kapıdan olur)
2- Il dınyê mın ekelê? Il çıllêq vıl mıllêq.
(Dünyayı kim yemiş? Yalakalar.)

YERSİZ DAVRANIŞ
1- Beعdel neykê sed ıl-beb.
(İnsanın başına musibet geldikten sonra önlem almanın önemi yok.)
2- Keşef zıbbuv beyn bırrıt ıramıl.
(Malını bir sürü dulun önünde açmış)
3-Eyş şığıl ıl-sheعleb fıl sok, tiy sevevn cılduv çerok.
(Tilkinin çarşıda işi ne? Derisini çarık yapacaklar. Yani yanlış zaman ve yanlış yerde bulunmayacaksın)
4-Yıkعed fıl lizyel û yıprıt fıl dakın.
(Kucağa oturup sakal yoluyor)
5- Sabbul may عel ız-biyb.
(Kuru üzümün üstüne su döktüler. Bir çuval inciri berbat etmek)

ZULÜM
1- Il kıfır iy duvm û ılzılm moy duvm.
(Küfür devam eder zülüm devam etmez)

haldeh.com’a teşekkürler

SİZDEN GELENLER——————————————————————————————————————————————————————————-

1-) itghadda vit’ madda,vit’3assa vit messe. (Gönderen: Yusuf Yorulmaz)